تاریخچه پول قسمت دوم

 تاریخچه پول از مبادله ی کالا تا اسکناس

- دوران ابتدایی

1;1. در گذشته نیاز های هر کس با تلاش های فردی از قبیل شکار تولید و غیره تامین می شد .

1;2. با گذشت زمان دیگر به تولید شخصی قانع نبود و نیاز های اضافه ی خود را به یکی از 2روش ذیل بدست می آورد .

1;2;1. با زور آنچه را که می خواست به چنگ می آورد یا

2;2;1. آنها را از راه معاوضه ی جنس با جنس یعنی معاوضه مستقیم کالا به کالا فراهم می کرد و برای حفظ مقدار عددی مبادلات یا نتیجهمعاملات از ریسمان های گره دار یا چوب خط بهره می جستند.

3;1. مشکلات معاوضه ی مستقیم کالا به کالا

1;3;1. معاوضه ی دو کالا بدون تعیین ارزش و معیاری برای سنجش آن ها انجام می گرفت .

2;3;1. امکان تعیین ارزش کالا بر اساس قبول واحد معینی که مورد تایید طرفین باشد به راحتی ممکن نبود .

3;3;1. یافتن طرفین مبادله ی دو کالا یمتفاوت از قبیل گوسفند و گندم که هر دو طرف نیاز به کالا های عرضه شده طرف دیگر داشته باشند چندان آسان نبود .

2. انتخاب را مبادله ی غیر مستقیم کالا به کالا

1;1;2. انتخاب راه مبادله غیر مستقیم کالا به کالا که همین انتخاب موجب پیدایش پول شد .

2;1;2. انتخاب اشیا یا کالاهایی به عنوان واسطه ی مبادلات جهت سهولت داد و ستد که انتخاب آن بستگی به نوع و فراوانی آن شی یا کالا های واسطه در آن محدوده یا شهر داشت مثل صدف در سواحل و گوسفند و گاو در نواحی کوهستانی و معتدل .

2;2.مشکلات روش کالای واسطه

1;2;2. گاهی کالای واسطه نیز به علت غیر قابل تقسیم بودن مانع انجام معاملات کوچک می شد یا

2;2;2.به علت حجم زیاد و ارزش کم نقش اساسی را که ذخیره ی کالا ی واسطه تا زمان احتیاج به معامله باشد غیر ممکن می ساخت .

2;2;3.در بعضی مواقع نگه دارای کالا و اسطه به علت فساد پذیری امکان نداشت .

3.کشف فلزات گران بها

1;3. طلا ونقره تنوع تولیدو لزوم رفع نیاز بشر از تولیدات مختلف در سیر گسترش اقتصاد کشور ها موجب پیدایش دو کالای اقتصادی باثبات ارزش نسبی که مورد قبول عامه باشد شد و این دو کالای فلزی طلا و نقره بودند .

3;2. آهن مس مفرغ

پس از آن که فلزات قیمتی طلا و نقره و به ویژه فلزاتی مثل آهن مس و مفرغکشف شدند و مزایا و وجوه تمایز آن ها نسبت به کالا های دیگر شناخته شده آن ها جایگزین وسایل مبادلات قبلی که فاقد خصوصیات فیزیکی فلزات فوق بودند ;شدند و به عنوان پول مورد استفاده قرار گرفتند .

4. پول

1;4. واژه پول

پول از کلمه یونانی (Obolos) گرفته شده است و آن سکه ای بود که برابر یک ششم درهم یا دراخم بود .کریستین سن معتقد است که کلمه پول درزمان اشکانیان به ایران راه یافت .

2;4.واژه سکه

سکه نام دستگاهی آهنی بود که برای مهر زدن بر پول هایی که در میان مردم رایج و با آن معامله میکردند به کار می رفت .بعد ها آن را اثر مهری می نامیدند که روی سکه ها حک می شد .بنابرین سکه عبارت است که از یک قطعه فلز به وزن معین که روی آن علامت رسمی دولت یا حکومتی که عیار وزن به ارزش آن را تعهد می کند قید شده است .

3;4 .پول فلزی

1;3;4. پاکستان

کهن ترین پول فلزی کشف شده در جهان از موهنجودارو در پاکستان فعلی به دست آمده که حدود 5000سال پیش ضرب شده است .

2;3;4. لیدی

به طوری که مورخان میگویند اختراع سکه در سده هفتم پیش از میلاد مسیح و در کشور لیدی صورت گرفته است در حدود 2700سال پیش در لیدی واقع در کشور ترکیه کنونی سکه هایی از جنس الکتروم ضرب شد. سکه هایی که شاهنشاه لیدی رواج دارد بنبر نام شاهنشاه یعنی کرزوش به کرزویید (کرزوسی) معروف گشت.

"هرودوت" مورخ سده پنجم قبل از میلاد مینویسد :

"در میان مردم و ملت هایی که مامی شناسیم مردمان لیدی نخستین کسانی هستند که برای مصرف خود از زر سیم سکه زدند."

3;3;4.هندوستان

در اکتشافات اخیر کشور هندوستان مسکوکاتی بدست آمده که ظاهرا مربوط به 5هزار سال قبل است (300سال پیش از میلاد) .

4;3;4. ایران

1;4;3;4. در شوش در جنوب غربی ایران حلقه هایی متعلق به 4000سال پیش در کشفیات باستان شناسی فرانسویان به دست آمده است.

2;4;3;4 . در زمان داریوش بزرگ وی دستور ضرب سکه های دریک طلا وشکل نقره صادر نمود .

3;4;3;4.آشور

یکی دیگر از کهن ترین سکه های یافت شده در جهان متعلق به سناخریب پادشاه آشور است که حدود 2700سال پیش از میلاد ضرب شده است .

4;4. ضرب سکه

1;4;4. نمایش اقتدار

حکومتها نشان دادن اقتدار خود سکه ضرب می کردند .رواج سکه نشانه ای از پذیرش حکومت بود .بنابراین هر اندازه که حوزه ی جغرافیایی پذیرش یک سکه گسترده تر می شد حکومت پا بر جا و پر قدرت تر بنظر میرسید .

2;4;4. توسعه تجارت

حکومت ها برای رونق داد و ستد و توسعه تجارت نسبت به ضرب سکه های طلا و نقره اقدام کردند .برای انجام این کار شمش های طالا و نقره را به سکه های کوچک و متنوع تبدیل و سپس آنها را به مهر خود ممهور و در قلمرو ی جغرافیایی خویش رایج ساختند.

3;4;4.اولین سکه ایران

اولین سکه ای که در ایران رواج یافت در زمان داریوش اول (516 ق.م) ونام آن دریک بود هرودوت در مورد ضرب سکه دریک میگوید : ((او شاهی بود که از خود یادبودی گذارد که هرگز هیچ شاهی از خود باقی نگذاشته بود.))و سکه دیگری که رواج داشت((شکل))بود به وزن 5/6گرم نقره .همزمان با نقشی که پول فلزی در بازار های مختلف مبادلات و معاملات پیداکرد کار داد و ستد و تجارت را توسعه بخشیدو موجب گسترش صرافی شد.

5;4. پول کاغذی

صراف ها واسطه عملیات پولی  بین  تجار در داخل و خارج از کشور ها بودند که عملکردشان مقدمه ی نشر پول کاغذی و تشکیل بانک هاتی امروزی شد. نشر پول کاغذی در دوران پیشین به صور مختلفوجود داشت که در زمان ها و مکان های گوناگون دارای نقش  و وضایف محدود و خاصی بودند.

5.پول در روم قبل از میلاد

1;5. صراف ها

صراف ها اسناد کاغذی دست (دست نوشته هایی) در اختیارمشتریان خود می گذارند یا به اشخاصی که مسکوکات و فلزات قیمتی خود ا پیش آن ها به امانت می گذاشتند سندی به عنوان ((قبض رسید)) می دادند. این اسناد که به همین عنوان ((قبض رسید)) معروف بودند به اعتبار صراف صادر کننده در بازار دست به دست می گشتند و عملا وظایف وظایف پول مسکوک و رایج آن زمان انجام می دادند.

2;5. اسکناس

رویه ی صرافان موجب ایجاد اسکناس شد که از بدو انتشار رابطه ی ثابتی بین ارزش اسکناس معادلاتی با طلا و نقره برقرار ساخت و قانون مند شد و از قرن نوزدهم در چار چوب مقررات قوانین پولی وبانکی هر کشور تحت عنوان پول قانونی رایج و در اقتصاد و سرمایه داری متداول و مطرح شد. شاید اختراع پول یکی از مهمترین ابداعات شگرف و بی نظیری باشد که بشر توانست مشکلات موجود در مبادله کالا ها و خدمات را به کمک آن کلی بر طرف سازد .

6.تاریخچه پول در ایران

1;6. پول از جمله مهمترین ارکان زندگی روزمره مردم است. اما کمتر به تاریخچه ی این بخش جدایی ناپذیر از زندگی این روز های مردم ایران توجه شده است.در روز های اخیر نداهایی در خصوص تغییر واحد پولی ملی ایران یعنی ریال به گوش میرسد.

ارزیابی این که آیا این روال می تواند کمک به وضعیت اقتصادی رو به افول و بحران زده ی ایران بکند بحثی فنی در حیطه ی علوم  اقتصادی است. اما به هر حال تعغییر واحد پول اگر چه برای نسل های کنونی امری غیر قابل تصور است اما این اتفاق چندین بار در ایران اتفاق افتاده است.

2;6. پیش از دوره هخامنشی

بی شک پیش از دولت هخامنشی و تصرف لیدی در سال 564قبل از میلاد ایرانیان به اختراع پول اقدام کردند و آن را رواج دادند.

3;6.دوران هخامنشی

1;3;6.دوران کورش کبیر

پس از سقوط لیدی به دست کوروش کبیر "پونا"یکی از ساتراپ نشین های هخامنشی شد و در "ساردس" کارگاه ضرب سکه بود و در زمان کوروش کبیر خشایار شاه و کمبوجیه در آن سکه ضرب می کردند.

2;3;6.دوران داریوش بزرگ

داریوش بزرگ سومین شاهنشاه  هخامنشی (485-521قبل از میلاد) بر آن شد که پولی ضرب کند که در همه جا پذیرفته شود و در سراسر کشور اعتبار داشته باشد و بر خلاف مسکوکات قبلی فقط ارزش محلی نداشته باشد .زیرا سکه هایی که دا آن زمان دار ایران رواج داشت هیچ یک از آن شاهنشاهان هخامنشی نبود.نخستین سکه ای کهاز آن زمان باقیمانده است همین سکه داریوش است که شهرت جهانی دارد . این سکه را یونانی ها"دریکوس" یعنی "داریوش" می نامند که آن را نباید با کلمه زرینه و درینه تصور کرد .سکه داریوشی از زر ناب بود . در زمان هخامنشیان هیچ یک از حکام و پادشاهان محلی حق نداشتند که بدون اجازه داریوش به  نام خود سکه بزنند و فقط اجازه داشتند با اجازه دارویش سکه نقره بزنند چرا که ضرب سکه طلا در انحصار مرکز بود. نخستین سکه دوران داریوش احتمالا در سال 516قبل از میلاد ضرب شده است پس از فتح یونان به دست سپاهیان ایران و اختلاط ایران و یونان واژه درم در ایران متداول شد که اصل آن دارشم(دراخم) یونانی است که ایرانیان آن را در درم  میگفتند که نام پول بود و اعراب بعد ها این واژه را از ایرانیان اقتباص کردند . از مسکوکات د.ره هخامنشی به جز واحد های کوچکتر میکوکات زر نیم ستاتر و یک سوم ستاتر نامیده می شدند.

4;6 دوران اشکانی

با غلبه اسکندر بر ایران سکه های طلا کمیاب و از جریان خارج شد.در آن زمان دیگر در ایران سکه های طلا ضرب نمی شد. سلوکی ها در معاملات داخلی خود سکه های نقره بکار می بردند واشکانیان به تقلید از سلوکیان از پول های نقره استفاده می کردند. اشکانیان از نقره مس و مفرغ سکه می زدند.جنس برخی از این سکه از برنج بودکه روی آن را لعابی از مس میدادند. سکه های این دوره دو نوع بودند : نوع اول : مسکوکات نقره ای4 درخمی با تعدادی مسکوک مسی و نوع دوم : یک درخمی نقره و مسکوکاتی از مس.نوع اول سکه ها در شهر های یونانی نشین و نوع دوم در مراکزی که تحت حکمرانی مستقیم پارت ها بود ضرب می شد.

5;6.دوران صفوی

سکه های عصر صفوی از طلا نقره و مس بودند. سکه های زمان شاه عباس "عباسی" نامیده می شدند .این سکه ها نخست از جنس نقره بودند.هر 50عباسی را یک تومان میگفتند که ده هزار دینار قیمت داشت. د این دوره مسکوک طلا وجود نداشت. فقط سکه های طلا را که "شاهنشاه" نام داشت هنگام جلوس شاه بر تخت سلطنط و در جشن نوروز ضرب می کردند. این سکه ها در میان مردم رواج نداشت و آن را اشرافی می گفتند. علت این نام گذاری بهای زیاد آنها بود.سکه های رایج این دوره "غزبیگی" یا "غاز بیگی"برابر با 5دینار و یک دهم شاهی "بیستی" معادل 50دینار و "عباسی" معادل 200دینار یا 4شاهی بود.تاانتخاب ریال به منزله واحد پول ایران در سال 1308 شمسی و حتی سال های بعدازآن از اینواحدهای پولی استفاده می شد.پس از صفویه نیز از این مسکوکات استفاده می کردند.در دوره نادر شاه واحد پولی به نام  "نادری" وجود داشت که ارزش آن معادل 10شاهی بود.

6;6. دوران قاجاریه

واحد پولی قاجار تومان قران و شاهی بود. تومان واژه ترکی ایغوری است به معنی ده هزار که در تقسیمات لشکری هر ده هزار سرباز تومان و فرمانده آنها را امیر تومان می گفتند. تاپیش از قاجار از این واحد پولی استفاده نمی شد. در دوره مغول ده هزار دینار را برابر تومان می دانستند. کسروی یک تومان مغول را برابر 100هزار دینار امروز می دانند.تومان طلا اولین بار در زمان فتح علی شاه قاجار ضرب شد.وزن آن در 1224قمری(1188شمسی)یک و یک ششم مثقال بود.در سال 298قمری در زمان ناصر الدین شاه وزم طلا تومان کاهش یافت و ارزش آن برابر 10قران نقره یا 10هزار دینار شد.اما سکه ای به نام دینار وجود نداشت. در سال 1308شمسی که آحاد پول ایران تغییر کرد تومان به معنای 10ریال شد که هنوز این لفظ رایج است. در زمان فتح علی شاه سکه ی نقره ی جدید یعنی "قران" متداول شد که معادل یک دهم تومان و 5عباسی یا 20شاهی بود. در این زمان شاهی به صورت سکه مسی در آمد. بنابراین 3شکل سکه در ایران رایج بود :تومان طلا قران نقره و شاهی مسی. ولی پول های رایج نقره بود.

7;6.دوران پهلوی

پول دوره قاجار تا اوایل دوره پهلوی رایج بود. اما طالا پشوانه ی پول نبود. در سال 1308 شمسی طلاپشوانه پول شد. مسکوک نقره یک ریالی به نمایندگی ریال طلا در کشور رایج و قران برداشته شد. مسکوک نقره نیم ریالی  2ریالی و 5ریالی شد.

ریال در اصل واژه ای اسپانیاییاست و آن نام سکه ی نقره ای رایج در آن سرزمین بود که معنی "شاهی"است. این واژه مترادف "رویال (Royal) انگلیسی و "رگالیس"لاتین است که آن هم به معنای شاهیو از ریشه ی "رکس"(Rex)یعنی شاه است. از مسکوکات قانونی طلا در ایران در دوره رضاشاه سکه پهلوی  است که بر اساس قانون مصوب سال 1310شمسی در مجلس ملی که برای تعیین واحد و مقیاس پول ایران به تصویب رسید سکه ی پهلوی طلا به ارزش 100ریال ضرب شد. این سکه دارای عیار 900در هزار بود و با عکس شیر و خورشید و پادشاه مزین شده بود.

8;6. دوران انقلاب اسلامی

پس از انقلاب اسلامی سال 1357 و بهار سال 1358سکه ی طلای ایرانی به نام "بهار آزادی" ضرب شد که دارای همان عیار پهلوی است. مسکوکات ریال نیز در این دوره ضرب و اسکناس نیز مانند زمان پهلوی منتشر شد.